چکیده
اصطلاح «واقعگرایی» در فلسفه عام و فلسفه حقوق دارای معانی گوناگون و گاه متعارض است، چندانکه خواننده از معانی متعدد آن به شگفتی میآید. برای مثال، مکاتب حقوق طبیعی با تأکید بر حقوق از پیش موجود که با ابزار عقل کشف میشود، در زمره مکاتب واقعگرا میآید و از سوی دیگر، با اعتقاد به آرمان عدالت که راهنمایی حقوق را در دست دارد، مکتبی
ایدهآلیستی به شمار میرود. معنی واقعگرایی در مکتب «واقعگرایی آمریکایی» نیز تنها با معنی آن در زبان روزمره قرابت دارد و این مکتب را به اعتبار این که قواعد حقوقی از پیش موجود را نفی میکند، میتوان در گروه مکاتب نامگرا آورد. از سویی، باید دانست که مکاتب فکری فلسفه حقوق، در واقع، امتداد مکاتب فلسفی است و به همین دلیل، تشتت و پراکندگی معانی «واقعگرایی» از فلسفه عام به فلسفه حقوق نیز کشیده شده است.
در این رساله هدف اعمال اصطلاح فلسفی واقعگرایی در زمینه فلسفه حقوق بوده است و تلاش شده تا معانی گوناگون آن تشریح و ابهامی که از این رهگذر پدید میآید، زدوده شود.
به همین دلیل است که این رساله به صورت مباحثی شگفتانگیز و و در عین حال جالب،
جلوه میکند.
رساله حاضر به چهار فصل تقسیم گردیده که از آن میان سه بخش به معانی عمده و مشخص واقعگرایی در فلسفه حقوق اختصاص یافته است. فصل نخست و آغازین نیز به مباحث عمده فلسفه عام و فلسفه حقوق همچون هستیشناسی و معرفتشناسی میپردازد که دانستن آن برای درک مباحث پیچیدهتر فصول اصلی لازم است.
فصل دوم به مسأله «کلیات» و اختلافات واقعگرایان و نامگرایان در دوران قرون وسطی و تأثیر آن بر فلسفه حقوق میپردازد. از دیدگاه واقعگرایان، کلیات دارای واقعیت عینی و مابازا خارجی در عالم واقع است، در حالی که نامگرایان آن را جز نامهای ساخته ذهن که فاقد هرگونه مابازا در عالم واقع است، نمیدانند. نتیجه این اختلاف به طور عمده در مباحث راجع به حقوق طبیعی و اثباتگرایی حقوقی پدیدار میشود. به همین ترتیب، این بحث در مسایل مربوط به حقوق بشر نیز اهمیت فراوان دارد، چندانکه واقعگرایی در تأیید آرمان حقوق بشر نقش اساسی ایفا میکند.
در فصل سوم، دیدگاههای واقعگرایان و ضد واقعگرایان مورد بحث قرار گرفته است. فصل چهارم و آخر نیز به واقعگرایی در برابر «ایدهآلیزم» میپردازد. باید دانست که ایدهآلیزم گاه در معنای «تصورگرایی» و گاهی دیگر در معنای «آرمانگرایی» به کار میرود. نامگرایی و
ضد واقعگرایی در فصلهای دوم و سوم، در حقیقت نوعی ایدهآلیزم در معنای نخست است. در فصل پایانی نیز ایدهآلیزم در معنای دوم مد نظر قرار گرفته است.
از ویژگیهای این رساله پرداختن به دیدگاههای نمایندگان هر یک از مکاتب فلسفی است. همچنین سعی شده تا با وفاداری به عنوان رساله، همهجا «واقعگرایی» هسته اصلی بحث باشد و چنانکه میبینیم این واژه در عناوین تمام فصلها تکرار گردیده است.
فهرست مطالب
چکیده. ۱
دیباچه. ۳
مقدمه. ۵
فصل نخست) حقوق و واقعیت… ۱۰
بخش نخست) حقوق و هستیشناسی.. ۱۰
گفتار نخست) هستیشناسی.. ۱۱
گفتار دوم) هستیشناسی حقوقی.. ۱۲
بخش دوم) حقوق و معرفتشناسی.. ۱۴
گفتار نخست) معرفتشناسی.. ۱۴
گفتار دوم) معرفتشناسی حقوقی.. ۲۰
بخش سوم)حقوق و واقعگرایی.. ۲۷
گفتار نخست) واقعگرایی.. ۲۸
گفتار دوم) واقعگرایی حقوقی.. ۳۴
فصل دوم) از واقعگرایی تا نامگرایی.. ۳۸
بخش نخست) واقعگرایان و نامگرایان.. ۳۹
گفتار نخست) دیدگاهها و ثمره نزاع. ۴۰
مبحث نخست) دیدگاههای دو گروه. ۴۰
مبحث دوم) ثمره نزاع. ۴۲
گفتار دوم) فلاسفه واقعگرا و نامگرا ۴۶
مبحث نخست) سقراط، افلاطون و ارسطو. ۴۷
مبحث دوم) جان دانز اسکاتوس و ویلیام اوکامی.. ۵۱
مبحث سوم) توماس هابز و دیوید هیوم. ۵۳
مبحث ششم) هانس وایهینگر. ۵۹
بخش دوم) مفهومگرایی و نقد دیدگاهها ۶۱
گفتار نخست) مفاهیم حقوقی: بازگشت به بحث واقعگرایی و نامگرایی.. ۶۲
مبحث نخست) نقد واقعگرایان.. ۶۵
مبحث دوم) نقد نامگرایان.. ۶۹
گفتار دوم) فواید و محدودیتهای مفاهیم حقوقی.. ۷۲
مبحث نخست) فواید مفاهیم حقوقی.. ۷۲
مبحث دوم) محدودیتهای مفاهیم حقوقی.. ۷۳
مبحث نخست) دیدگاههای مکتب مفهومگرا ۷۵
مبحث دوم) تلاشهای هوفلد. ۷۵
مبحث سوم) جایگاه فعلی و نقد مکتب مفهومگرا ۷۷
بخش سوم) حقوق آمریکا، اسکاندیناوی و ایران.. ۷۸
گفتار نخست) حقوق آمریکا ۷۸
مبحث نخست) فلسفه حقوق.. ۷۹
مبحث دوم) رویه قضایی.. ۸۷
گفتار دوم) حقوق کشورهای اسکاندیناوی.. ۹۰
مبحث نخست) واقعیت و مفاهیم حقوق.. ۹۲
مبحث دوم) ارزششناسی مکتب واقعگرایی اسکاندیناوی.. ۹۷
گفتار سوم) حقوق ایران.. ۱۰۳
مبحث نخست) واقعگرایی.. ۱۰۳
مبحث دوم) نامگرایی.. ۱۰۸
فصل سوم) از واقعگرایی تا ضد واقعگرایی.. ۱۱۰
بخش نخست) واقعگرایان و ضد واقعگرایان.. ۱۱۲
گفتار نخست) دیدگاههای دو گروه. ۱۱۲
مبحث نخست) در فلسفه علوم. ۱۱۴
مبحث دوم) در فلسفه اخلاق.. ۱۱۹
مبحث سوم) در فلسفه حقوق.. ۱۲۱
گفتار دوم) ثمره نزاع و نقد دیدگاهها ۱۲۵
گفتار سوم) فلاسفه واقعگرا ۱۲۹
مبحث نخست) مایکل مور. ۱۲۹
مبحث سوم) رونالد دورکین: ۱۳۷
بخش دوم) واقعگرایی و ضد واقعگرایی: فلسفه کانت… ۱۳۹
گفتار نخست) دیدگاههای کانت… ۱۴۰
گفتار دوم) ثمره دیدگاه کانت… ۱۴۳
گفتار سوم) کانت و انقلاب در معرفتشناسی.. ۱۴۴
گفتار چهارم) موافقان و مخالفان دیدگاههای کانت… ۱۴۶
بخش سوم) اصول فقه اسلام. ۱۴۷
گفتار نخست) حسن و قبح ذاتی.. ۱۴۸
گفتار دوم) تخطئه و تصویب… ۱۵۰
بخش چهارم) واقعگرایی، ضد واقعگرایی و نامگرایی.. ۱۵۲
گفتار نخست) واقعگرایی.. ۱۵۲
گفتار دوم) نامگرایی.. ۱۵۴
گفتار سوم) ضد واقعگرایی.. ۱۵۴
فصل چهارم ) از واقعگرایی تا آرمانگرایی.. ۱۵۶
بخش نخست ) سابقه تقسیمبندی و معانی ایدهآلیزم حقوقی.. ۱۵۷
گفتار نخست ) سابقه تقسیمبندی.. ۱۵۸
گفتار دوم ) معانی ایدهآلیزم حقوقی.. ۱۶۱
بخش دوم ) ریشههای فلسفی بحث… ۱۶۴
گفتار نخست ) در فلسفه عمومی.. ۱۶۴
گفتار دوم ) در فلسفه حقوق.. ۱۶۷
بخش سوم ) مکاتب واقعگرا و ارزشگرا ۱۶۹
گفتار نخست) مکاتب واقعگرا ۱۷۰
گفتار دوم) مکاتب ارزشگرا ۱۷۶
- حقوق طبیعی نومدرسی.. ۱۷۹
- فلسفه حقوقی لئون دوگی.. ۱۸۰
- مکاتب دیگر. ۱۸۰
نتیجهگیری: ۱۸۱
منابع: ۲۰۱
منابع فارسی
۱- امامی، دکتر سید حسن، حقوق مدنی، جلد چهارم، ناشر: کتابفروشی اسلامیه، چاپ پنجم، ۱۳۶۸٫
۲- جعفری لنگرودی، دکتر محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، ناشر: کتابخانه گنج دانش، چاپ چهارم، زمستان ۱۳۶۸٫
۳- شمس، دکتر عبدالله، آیین دادرسی مدنی، جلد دوم، نشر میزان، چاپ نخست، پاییز ۱۳۸۱٫
۴- صانعی، دکتر پرویز، حقوق و اجتماع، انتشارات طرح نو، چاپ نخست،۱۳۸۱٫
۵- فروغی، دکتر محمدعلی، سیر حکمت در اروپا، به تصحیح امیر جلال الدین اعلم، نشر البرز، چاپ چهارم، سال ۱۳۸۳٫
۶- فیض، دکتر علیرضا، مبانی فقه واصول،……………………………….
۷- کاتوزیان، دکتر ناصر، فلسفه حقوق، جلد نخست (تعریف و ماهیت حقوق)، شرکت سهامی انتشار، چاپ نخست ۱۳۸۰٫
منابع انگلیسی
کتابها:
۱ – Allen, Carleton Kemp, Law in Making, 7th edition, Oxford, Clarendon Press, 1964.
2 - Bix, Brian H., Jurisprudence: Theory and Context, London, Sweet & Maxwell, 1996.
3 – Bodenheimer Edgar, Jurisprudence; The Philosophy and Method of the Law, revised edition, Harvard University Press, second printing, 1976, printed in the United State of America,
4 – Buffelan Lanore, Yvaine , Droit Civil, dixieme edition Armand-Colin ,(1997).
5 – Bunnin, Nicholas and Yu , Jiyuan, The Blackwell Dictionary of Western Philosophy, Blackwell Publishing, 2004,”Is/ought gap”
6 – Cairns, Huntington, Legal Philosophy from Plato to Hegel, The Johns Hopkins Press, Baltimore, 1949.
7 – Chisholm, Roderick M., Theory of Knowledge, Prentice-Hall, INC.Englewood Cliffs, N. J., 1966.
مقالهها:
۱ – Bix, Brian H., “Natural Law: The Modern Tradition “in Oxford Handbook of Jurisprudence & Philosophy of Law, Oxford University Press, 2002.
2 – Bjarup, Jes , Legal Realism at The Turn of The Century, unpublished.
3 – Bjarup, Jes , Scepticism and Scandinavian Legal Realism,in ‘Properties of Law; Essays in Honor of Jim Harris, edit. Timothy Endicott, Joshua Getzler and Edwin Peel ‘Oxford University Press, 2006
4 – Cowan, Thomas A., Jurisprudence, in the Encyclopedia of Social Sciences, Vol. ?,
5 – Craig, Edward, Ontology , In Routledge Encyclopedia of Philosophy, vol
نظرات شما عزیزان: